Działalność Caritas Diecezji Opolskiej po 1989 roku. Artykuł.

Załączniki:

06_Drechsler.pdf

[ ]

374 kB

Rok Wiary usilnie zachęcał współpracowników Caritas do tego, aby w swej działalności kierowali się wiarą działającą przez miłość (por. Ga 5,6). Różnorodna działalność praktyczna Caritas winna respektować specyficzny profil posługi charytatywnej Kościoła. Winna być wyrazem wiary, która działa przez miłość i wyrazem miłości, która karmi się spotkaniem z Chrystusem. Już w encyklice Deus caritas est nr 31, czytamy, że kościelna posługa miłości winna świecić własnym blaskiem. Ma być zupełnie wyjątkowa pośród działań społecznie użytecznych i to zarówno w wymiarze indywidualnym jak i wspólnotowym.

Wzór człowieka miłującego w wierze spotkamy w świętym Józefie. Papież Benedykt XVI w III tomie Jezusa z Nazaretu podkreśla, że ewangelista nazwał Józefa człowiekiem „sprawiedliwym.” Nastąpiło to po tym, jak stawił on czoła nieoczekiwanej i trudnej sytuacji w swoim życiu. Józef nie wiedząc jeszcze, że Maryja „znalazła się brzemienną za sprawą Ducha Świętego”, musiał przyjąć, że Maryja nie dotrzymała zaślubin. Zgodnie z Prawem mógł ją opuścić. Miał przy tym dwie możliwości; mógł pozwać Maryję do sądu i dokonać oficjalnego aktu prawnego lub wybrać drogę nieurzędową i wystawić jej prywatny list rozwodowy. Józef wybrał drugi sposób, gdyż „nie chciał narazić jej na zniesławienie”. W tej decyzji, Mateusz zobaczył duchowy portret Józefa i nazwał go człowiekiem „sprawiedliwym” czyli „wierzącym”. Według psalmu 1 „sprawiedliwy”, to człowiek, który żyje w żywym kontakcie ze słowem Bożym. Jest jak drzewo zasadzone nad płynącą wodą, które wydaje owoc w każdym czasie. Właśnie ten obraz człowieka, który zanurza korzenie swojego życia w wodach słowa Bożego nabrał konkretnych rysów w Józefie z Nazaretu. Po dokonanym bolesnym odkryciu istotne było dla niego należyte odczytanie i zastosowanie Prawa (wiary). Uczynił to z miłością; nie chciał wystawić Maryi na publiczne zniesławienie. W momencie wielkiego rozczarowania pragnął Jej dobra. Nie był wcieleniem bezdusznego legalizmu. W Bogu swej wiary (Prawa) rozpoznał Boga miłości.

O tym, że miłość bliźniego zakorzeniona w miłości Boga jest również powinnością całej wspólnoty chrześcijańskiej, Kościół pamięta od samych swoich początków. Istotnym momentem w urzeczywistnieniu tej zasady, było utworzenie kolegium siedmiu diakonów. Odtąd, posługa miłości spełniana w sposób zbiorowy i zorganizowany, została wprowadzona do fundamentalnej struktury Kościoła. Kościół nie może zaniedbać posługi miłości – służby człowiekowi, tak jak nie może zaniedbać liturgii i głoszenia słowa – służby Bogu. Słowa pogańskiego cesarza Juliusza Apostaty „Tak Galilejczycy zdobyli świat”, pokazują, że zorganizowana i praktykowana caritas była cechą wyróżniającą chrześcijan w antycznym świecie, a wręcz jedyną siłą w chrześcijaństwie zdolną trafić nawet do przekonania wrogów Kościoła. Słowa te nawiązują do innych słów pogan, które zanotował Tertulian. Pisał on, że poganie widząc miłość, która królowała wśród chrześcijan nawracali się i mówili „Patrzcie jak oni się miłują”. Takie inicjatywy jak domy dla biednych, podróżujących, hospicja, szpitale, a także szkoły, uniwersytety dużo wcześniej niż inne instytucje cywilne świadczyły o chrześcijańskiej trosce o człowieka i wspomaganiu jego rozwoju. Dziś także w swej zsekularyzowanej formie, inicjatywy te żyją nadal, funkcjonując w obrębie nowoczesnego państwa prawa. Bez tego pochodzącego od chrześcijaństwa impulsu nie sposób wyobrazić sobie ani rozwoju kultury ani kształtu polityki socjalnej w Europie a nawet na świecie. Słowa „głodnych nakarmić, nagich przyodziać, chorych odwiedzać” spowodowały, że miłość bliźniego należy do kultury chrześcijańskiej.

Dzieła miłości bliźniego zarówno indywidualne jak i wspólnotowe winny być zakorzenione w wierze. Pojawia się bowiem tendencja do zredukowania miłości bliźniego do poziomu zwykłej działalności pomocowej, reagującej na potrzeby człowieka w wymiarze materialnym i doczesnym. Istota nieporozumienia i pokusy, przed którą staje Kościół w tym temacie, polega na zamianie jego oferty religijnej na ofertę socjalną. Czy probierzem zbawienia nie powinno być dostarczenie światu chleba i całkowite wyeliminowanie głodu? Czy nie powinna nim być droga do dobrobytu i rozwiązania problemów socjalnych – pyta prowokacyjnie Autor Jezusa z Nazaretu w scenie kuszenia na pustyni. I odpowiada - Chrystus nie przyszedł wybawić człowieka od biedy, głodu, chorób a nawet śmierci na tym świecie. Chrystus przyszedł wybawić człowieka od zła. Jeżeli serce człowieka nie jest dobre, wtedy nic innego nie może stać się dobrem. Sprawy socjalne i Ewangelia są nierozdzielne, ale prymat należy do Boga. Ludzie muszą najpierw poznać Boga Jezusa Chrystusa, wierzyć w Niego, kochać Go. On musi nawracać ich serca, aby możliwy był także postęp w sferze socjalnej. Kościół musi zawsze pamiętać, że jego istotę nie stanowi praca socjalna lecz wiara w Boga, z której rodzi się następnie także zaangażowanie społeczne. Kościół jako taki nie jest instytucją pomocy społecznej i nie może swego orędzia zbawienia zamieniać na służbę społeczną; siła tego orędzia będzie jednak generować ciągle nowe inicjatywy socjalne, lecznicze, opiekuńcze, wychowawcze, oświatowe.

O tym, że sama wiara nie zdoła nas zbawić, przestrzega ostro św. Jakub (Jk 2,14-18). Ostrzeżenie to nie jest bynajmniej zachętą do moralizującego aktywizmu. Relację między wiarą i miłością obrazowo przybliżył Benedykt XVI w Orędziu na Wielki Post 2013. Przywołując dwa fundamentalne sakramenty Kościoła napisał, że chrzest poprzedza Eucharystię, ale jest na nią ukierunkowany. W ten sam sposób wiara poprzedza miłość ale okazuje się prawdziwa tylko wtedy, gdy miłość jest jej uwieńczeniem. Miłość i wiara potrzebne są do zbawienia. Jedna pozwala drugiej, by mogła się realizować. Wiara miłująca czy miłość wierząca pozostaną cechami wyróżniającymi chrześcijan.

ks. Arnold Drechsler
dyr. Caritas Diecezji Opolskiej

Zanim jeszcze kapituła samorządu gospodarczego czterech województw Polski południowej wręczyła biskupowi opolskiemu Alfonsowi Nossolowi „Diamentowy Laur – Autorytet 1995”, przyznany m.in. za stworzenie sieci Stacji Opieki Caritas, powszechnie służących ludziom starszym i chorym, praca Stacji Opieki Caritas zyskała opinię „najskuteczniejszej i najtańszej formy leczenia przewlekle chorych”, ze strony Komisji Zdrowia Sejmiku Samorządowego Woj. Opolskiego. Zdaniem przewodniczącego komisji dra Norberta Krajczego, działalność  Stacji wyprzedziła „reformę podstawowej opieki zdrowotnej i pomocy doraźnej w Polsce”. Zupełnym novum działalności pielęgniarek środowiskowych Caritas była umiejętność  wykazania się udokumentowaną i wykonaną w domu pacjenta pracą. W 2011 r. pielęgniarki środowiskowe 52 Stacji Opieki Caritas Diecezji Opolskiej wykonały 181.161 wizyt domowych u 14.067 pacjentów. Ilość usług pielęgniarskich wyniosła 377.574. W celu dojechania do domu pacjenta pielęgniarki pokonały samochodami służbowymi 857.644 km. Dokumentacja czynności pielęgniarskich, wzorowana na sprawozdawczości stacji działających w Niemczech, posłużyła Opolskiej Regionalnej Kasie Chorych za wzór w opracowaniu tzw. metody punktowej wyceny świadczeń pielęgniarskich. Metoda ta pozwalała precyzyjnie dokumentować i finansować procedury pielęgnacyjne, przy czym skutecznie aktywizowała pielęgniarki do pracy w terenie i czuwania przy łóżku chorego. Niestety metoda punktowa została zastąpiona stawką kapitacyjną i obowiązkiem zbierania od ubezpieczonych deklaracji wyboru pielęgniarki. Zmiana ta spowodowała traktowanie pacjenta naprawdę chorego tj. kosztochłonnego jako persona non grata. W dodatku ogromna część ubezpieczonych nie wypełniła deklaracji pielęgniarskich, powodując zatrzymanie pieniędzy przeznaczonych na opiekę domową w budżecie państwa. Spora ilość deklaracji pielęgniarskich a z nimi środków finansowych trafiła do podmiotów leczniczych, które rzadko gościły w terenie i  de facto nie realizowały opieki środowiskowej.
W celu przynajmniej częściowego ograniczenia negatywnych skutków takiej polityki, Caritas Diecezji Opolskiej postulowała wydzielenie z opieki środowiskowej nowego świadczenia pielęgniarskiego w postaci opieki długoterminowej. Przedstawiła w tym zakresie znaczące propozycje, które zostały zastosowane i docenione przez dra Andrzeja Sośnierza, dyrektora Śląskiej Regionalnej Kasy Chorych w Katowicach. Aktualnie, ponad 400 obłożnie i przewlekle chorych pacjentów, przebywa w domu pod intensywną opieką pielęgniarek Caritas. W przypadku zaprzestania tej działalności z dnia na dzień, organy administracji publicznej musiałyby znaleźć ponad 400 miejsc pobytu w placówkach opieki zorganizowanej: ZOL-ach, DPS-ach lub szpitalach. Wydłużenie pobytu osób przewlekle chorych w domu umożliwia specyfika pracy pielęgniarek Caritas, polegająca na wyposażaniu pokoju chorego w szeroką gamę sprzętu pielęgnacyjnego i rehabilitacyjnego. Niestety, ten rodzaj świadczenia z zakresu pielęgniarstwa rodzinnego, odbiegający  od krajowego standardu opieki domowej, pomimo ewidentnych korzyści ekonomicznych dla budżetu państwa, nie jest   finansowany przez Narodowy Fundusz Zdrowia.  Wszak gołym okiem można ocenić jakość życia pacjenta leżącego na wersalce, podpartej na 16 cegłach od sytuacji chorego dysponującego łóżkiem elektrycznym sterowanym pilotem, z barierkami zabezpieczającymi i wysięgnikiem nad głową. Nie sposób przecenić roli pozostałych urządzeń oferowanych przez pielęgniarki Caritas, a ułatwiających życie zarówno pacjentom jak i rodzinie chorego: materacy przeciwodleżynowych, odsysaczy, koncentratorów tlenu, rotorów, krzeseł toaletowych, wózków inwalidzkich, podnośników wannowych, stolików przyłóżkowych, balkoników, kul i lasek. W 2011 r. Stacje Opieki Caritas Diecezji Opolskiej postawiły do dyspozycji pacjentów blisko 16 tysięcy urządzeń do opieki pielęgnacyjnej w domu.
W poszukiwaniu modelu domowej opieki medycznej, działającej w najlepiej pojętym interesie chorych, Caritas Diecezji Opolskiej utworzyła w 1996 r. pierwsze na Opolszczyźnie hospicjum domowe, obejmujące całościową opiekę pacjentów chorujących na nieuleczalne, postępujące choroby w końcowym okresie życia. Na terenie woj. opolskiego działa 9 Poradni Opieki Paliatywnej i Zespołów Domowej Opieki Hospicyjnej prowadzonych przez Caritas. W 2011 r. objęły  one opieką 2.468 pacjentów. Pracownicy 9 placówek przejechali 96.897 km, docierając do najbardziej odległych sołectw, pozbawionych dostępu do środków komunikacji publicznej. Ważnym momentem w realizowaniu opieki paliatywnej i hospicyjnej w woj. opolskim było utworzenie hospicjum stacjonarnego Caritas w Starych Siołkowicach. Po trwającym dwa i pół roku remoncie i zaangażowaniu 4,5 miliona zł. środków własnych, Caritas Diecezji Opolskiej, uruchomiła placówkę w 2003 roku. W ciągu dziewięciu lat w hospicjum przebywało 2 tysiące pacjentów, z których ok. 1600 zmarło. Poziom finansowania opieki paliatywnej przez NFZ spowodował, że hospicjum zadłużone jest na 300 tysięcy złotych. Jako placówka niepubliczna nie może liczyć na oddłużenie z budżetu państwa. Podobne problemy dotykają Centrum Rehabilitacji dla Dzieci w Opolu, które od 1997 r. prowadzi rocznie rehabilitację 500 dzieci z woj. opolskiego.  
Chcąc poprawić warunki do prowadzenia skutecznej rehabilitacji, Caritas zainicjował w 1994 r. ogólnowojewódzki program rehabilitacji środowiskowej, zlokalizowanej najbliżej pacjenta. 40 gabinetów rehabilitacyjnych Caritas działa głównie w środowiskach wiejskich, gwarantując szybki i częsty dostęp pacjenta do stanowisk usprawniania leczniczego. W 2011 r. gabinety Caritas wykonały 609.493 zabiegi rehabilitacyjne dla 35.405 osób. Wartość świadczeń rehabilitacyjnych, które w ub. r. gabinety Caritas wykonały ponad limit zakontraktowany przez NFZ wyniosła 241.839 zł. Ponieważ świadczenia te nie zostały objęte umową, nie mogły także zostać zapłacone.
Pomimo funkcjonowania kościelnych placówek medycznych w warunkach gospodarki rynkowej, Caritas Diecezji Opolskiej stoi na stanowisku, że praca pielęgniarek podobnie jak rehabilitantów lub lekarzy, nie może być traktowana wyłącznie w kategoriach właściwych dla dyscyplin medycznych lub ekonomicznych, ale wymaga dopełnienia o wymiar etyczny i kwalifikacje moralne. Ewangelizacja służby zdrowia, która jest celem prowadzenia przez Kościół działalności leczniczej i opiekuńczej, polega na uznaniu obok kwalifikacji zawodowych i możliwości technicznych medyków, prymatu serca i zaangażowania człowieczeństwa. Wiele procedur i standardów opieki medycznej da się obliczyć, tego jednak co pacjenci określają mianem „lekarz lub siostra z powołania” nie można zapłacić.
Caritas Diecezji Opolskiej nie ustaje w upominaniu się o to, aby personel medyczny Caritas nie wyciągał ręki po tzw. „zachęty”; uczciwie klasyfikował pacjentów do opieki długoterminowej; precyzyjnie dokumentował rzeczywistą pracę i nie wykazywał czynności fikcyjnych; przestrzegał warunków realizacji umów z NFZ dot. np. ilości wizyt domowych; nie wykorzystywał ignorancji pacjentów ale informował ich o przysługujących im prawach. Umiejętności łączenia kompetencji zawodowych i kwalifikacji serca, wymaga godność pacjenta i autorytet ludzi cierpiących.

opr. ks. dr Arnold Drechsler
dyr. Caritas Diecezji Opolskiej

Posługa caritas ma wielką wartość dla Kościoła na wszystkich jego poziomach, począwszy od wspólnoty parafialnej. Oprócz bardzo konkretnego celu pomagania bliźnim, wyraża ona istotę wiary chrześcijańskiej, że „Bóg jest miłością, kto trwa w miłości, trwa w Bogu, a Bóg trwa w nim” (1J, 4.16). Pierwotnym źródłem i ostatecznym celem kościelnej posługi charytatywnej jest miłość Boża. Przypominanie tej prawdy, chroni kościelną Caritas przed pokusą stania się jedną z instytucji działających na rzecz ubogich, a współpracownikom Caritas nie pozwala zredukować się do roli urzędników opieki społecznej.
Ważne w tym względzie jest doświadczenie Kościoła pierwotnego. Aby wyjść naprzeciw pewnym podziałom, które zaistniały w łonie Kościoła w Jerozolimie przy codziennym podziale jałmużny dla wdów, apostołowie – rezerwując dla siebie modlitwę i posługę słowa – zdecydowali się na utworzenie kolegium siedmiu osób. „Upatrzcie zatem bracia, siedmiu mężów spośród siebie, cieszących się dobrą sławą, pełnych Ducha i mądrości. Im zlecimy to zadanie” (Dz. 6,3). Wraz z utworzeniem grupy Siedmiu, posługa miłości bliźniego, sprawowana zespołowo i w sposób uporządkowany, została wprowadzona do fundamentalnej struktury Kościoła.
W opinii znawców tematu instytucja Siedmiu, uważana za początek diakonatu, była pierwszą w dziejach Kościoła instytucją charytatywną. W Instrukcji Konferencji Episkopatu Polski o pracy charytatywnej w parafiach z 1986 r. czytamy, że powołanie siedmiu diakonów „stanowi dla Kościoła wszystkich czasów żywy przykład i wezwanie do tworzenia zespołów charytatywnych, celem usprawnienia posługi miłosierdzia”. Wielki świadek posługi Caritas w XX wieku, przewodniczący Komisji Charytatywnej Episkopatu Polski ks. bp Czesław Domin w 1990 r. pisał: „Księża proboszczowie winni naśladować przykład apostołów, którzy poświęcili się głoszeniu słowa i modlitwie, zaś „posługiwanie stołom” zostawili diakonom. Proboszcz winien pozytywnie odnieść się do parafian odznaczających się charytatywną inwencją, darząc ich zaufaniem i pozwalając im działać”.
Warto w tym miejscu przeprowadzić krótką analizę tekstu Dziejów Apostolskich, która pomoże nam zobaczyć związek pomiędzy powołaniem i kwalifikacjami współpracowników do rozdawania jałmużny z czasów apostolskich, a wyborem i przymiotami osób zaproszonych do pracy w Parafialnym Zespole Caritas.

Wysokie kwalifikacje religijno-moralne osób pełniących w parafii posługę miłości, pomagają caritas Kościoła świecić jej pełnym i własnym blaskiem, o którym z przejęciem pisał Benedykt XVI w encyklice Deus caritas est. Blask ten tworzy pierwotna bliskość i nierozerwalność służby społecznej Kościoła z dwoma pozostałymi funkcjami wspólnoty chrześcijańskiej tj. posługą sakramentów i głoszeniem Ewangelii. Te trzy posłannictwa od samego początku tworzą w Kościele nierozłączną trójjedność. Wypływają z tego samego źródła i nie mogą istnieć bez siebie. Ilustrują misję Kościoła wszystkich czasów. Kiedy Kościół głosi miłość (katecheza), celebruje miłość (liturgia) i działa w miłości (caritas) służy najlepiej rozwojowi całego człowieka i wszystkich ludzi. Caritas Kościoła potrzebuje sakramentów i słowa, aby nie stała się jedną z odmian wielu organizacji dobroczynnych. Caritas Kościoła musi rodzić się na „łamaniu chleba” oraz „trwać na modlitwie” i „w nauce Apostołów”. Bez zakorzenienia w liturgii i słowie, Caritas pozostanie instytucją socjalną bez chrześcijańskiej duszy. Przejmującym dowodem na to, że sprawy socjalne i głoszenie Ewangelii są nierozłączne, pozostanie historia diakona Szczepana. Jako pierwszy spośród wybranych do rozdawania jałmużny wdowom, nie potrafił pełnić swej służby bez odważnego głoszenia wiary. Podobnie chrześcijanin zaangażowany w działalność charytatywną winien ukazywać człowiekowi potrzebującemu Chrystusa, który jest jedynym Zbawicielem i może uwolnić go od wszelkiego zła. Nie wszystkie rodzaje biedy poddają się przecież wysiłkom instytucji dobroczynnych. Ludzie muszą poznać Boga Jezusa Chrystusa, uwierzyć w Niego, pokochać Go. On musi nawrócić ich serca, aby możliwy był postęp także w sferze socjalnej. Ks. biskup Czesław Domin posiadał w tym względzie własne doświadczenie i zachęcał do spełniania uczynków miłosierdzia względem ciała równocześnie z uczynkami miłości względem duszy (np. przy podziale darów sugerował rozpoczynanie rozmów na różne tematy).
W trakcie spotkań formacyjnych i w treści katechez dla wolontariuszy parafialnych zespołów Caritas, nie powinno zabraknąć refleksji nad wskazaniami Ojca Świętego zawartymi zwłaszcza w numerach 31-39 encykliki Deus caritas est. Stanowią one prawdziwy elementarz, swoistą gramatykę teologicznych fundamentów posługi miłosierdzia.
Wielką wartość posiadają także wskazania papieża, wytyczone w encyklice Caritas in veritate, o potrzebie myślenia sercem i kochania rozumem, jako metodach pracy wolontariuszy Caritas (nr 30). Miłość – głosi papież - nigdy nie przestanie być zadaniem zarówno dla obdarowanych jak i darujących. Miłość musi być inteligentna i powinna wzmacniać odpowiedzialność osób wołających o pomoc za swój własny rozwój. Musi ich usamodzielniać i wyzwalać, czynić twórcami własnego życia, inaczej stanie się magazynem pobożnych życzeń.
Oprócz formacji serca, wolontariuszom Caritas potrzeba także umiejętności praktycznych, profesjonalnych kompetencji, sprawnych i przejrzystych procedur. Niosący pomoc powinni być przygotowani do tego, aby robić to co właściwe, we właściwy sposób. Dobro należy czynić dobrze. Wskazań w tym zakresie wolontariusze mają prawo oczekiwać również ze strony Caritas diecezjalnej.
Nie wolno wreszcie zapomnieć o wadze modlitwy w intencji osób zaangażowanych w dzieła charytatywne na terenie parafii. Modlitwa wstawiennicza Kościoła, a zwłaszcza świadectwo cierpienia jego członków, stanowi szczególną formę posługi miłosierdzia. Jan Paweł II często powtarzał: „Prosimy Was wszystkich, którzy cierpicie, abyście nas wspierali, abyście  stawali się źródłem mocy dla Kościoła (Salvifici doloris, 31).     
Działalność parafialnych zespołów Caritas, otoczona troską pastoralną i refleksją nad jej misją w Kościele oraz nad wizją wiary, która powinna ją ożywiać, może budzić zdumienie i podziw otoczenia. Również w naszych czasach stanie się wizytówką wyróżniającą chrześcijan.

opr. ks. dr Arnold Drechsler
dyr. Caritas Diecezji Opolskiej